ik schilder een rood vierkant
als surrealistisch schilderij
een symbool voor mijn bewegingsvrijheid
binnen de averij
mijn penseel manoeuvreert ongemakkelijk
binnen de doorgetrokken lijn.
Alles in mij zegt:
dit voelt helemaal niet fijn
ik wil de grens over schetsen
zoals ik steevast deed,
grenzeloos kladderen,
terwijl ik mijn gevoel vermeed
buiten de lijntjes spetteren
zoals ik het altijd oploste,
tot mijn lijf me van
die illusie verloste
nu moet ik stoppen met kliederen,
aanvoelen wat kan of niet.
Nee zeggen,
rondlopen met verdriet
ik schilder een groen vierkant
als realistisch schilderij,
een tentoonstelling
van de averij en mij
ik mág binnen de lijntjes kleuren,
verder niet.
De kwast zijn werk laten doen,
verwonderd van wat mijn oog ziet
ik mág vrij penselen,
maar dit keer binnen de lijn,
in slow motion,
het omarmen van de pijn
ik mág genieten van een vlinder op mijn canvas,
een spontane verflik.
Steeds dichter bij mezelf komen,
mijn diepere ik
“No is a complete sentence.” – Anne Lamott
Mijn benen lopen vol. Op mijn rug ligt een zak cement. Mijn kop hangt voorover, ik leun op mijn stuur. De zon verblindt me, het zweet gutst van mijn voorhoofd. Is dit de Alpe d’Huez? Nee, het is het fietspad vlakbij mijn huis. Ik ben drie minuten onderweg naar mijn psycholoog. Ik denk: ik moet terug. Maar tegelijkertijd denk ik: ik kan dit, ik moet even doorbijten, ik moet mijn ei kwijt. Mijn lijf zegt nee, maar mijn hoofd zegt: doorgaan.
Alarmbellen
De afgelopen maanden liep ik te tobben met mijn gezondheid. Elke dag rommelde mijn buik, en echt fit was ik niet. Het ging bergafwaarts. De laatste vijf weken voelde ik me steeds zieker worden. Ik had nul energie en om de haverklap buikkrampen. Op een gegeven moment poepte ik alleen maar bloed, had dagelijks koorts en viel alsmaar af. Ik zat tegen een ziekenhuisopname aan. De alarmbellen gingen af. In het ziekenhuis zag ik tijdens een kijkoperatie met mijn eigen ogen dat mijn hele dikke darm onder de wondjes en bloed zat, pancolitis noemen ze dit. Behoorlijk confronterend om te zien. Het is een vorm van colitis ulcerosa waarbij de gehele dikke darm ontstoken is. Echt waardeloos, om het zacht uit te drukken. Maar één ding werd me duidelijk: mijn lichaam trok de grens, iets wat ik zelf maar moeilijk kan.
.“The body says no when we ignore its messages for too long.”
— Gabor Maté
Leven met een chronische ziekte
“Het leven met een chronische ziekte betekent niet alleen dat je met beperkingen moet omgaan: het betekent ook dat je nieuwe manieren moet vinden om jezelf en je grenzen te herdefinieren”, zegt Toni Bernhard. Schrijfster vanhet inspirerende boek: De kunst van het ziek zijn.
Och, wat vind ik het moeilijk om mijn grenzen te herdefinieren, bovenal om ziek te zijn. Misschien is het wel de grootste uitdaging die ik tot nu toe in mijn leven ben tegengekomen. Lange tijd dacht ik dat mijn grootste obstakel m’n geest was — het omgaan met de grillen van mijn gedachten, stemmingen en overtuigingen. Daar ben ik inmiddels al zo’n twintig jaar mee bezig. Ik heb allerlei tools ontwikkeld om daarmee te dealen: mindfulness, meditatie, psychotherapie,, maar ook sporten, dansen, yoga of een duik nemen in de zee. Als het niet goed ging, kon ik altijd in actie komen.
Waar ligt mijn grens?
Maar nu ik ziek ben, merk ik dat dit een geheel nieuwe dimensie toevoegt aan hoe ik me door het leven beweeg. Hoewel lichaam en geest natuurlijk een team vormen, merk ik dat mijn vertrouwde gereedschappen niet meer allemaal werken. Sterker nog, sommige lijken de ziekte zelfs te verergeren. Zo zorgt intensief sporten voor een verhoging van mijn histamineniveau, wat funest is voor mijn lijf, zeker tijdens een opvlamming van mijn colitis ulcerosa.. Maar ook een simpel fietsritje naar de zee kostte me van de week zóveel energie dat ik daarna compleet uitgeput was. Mijn hoofd was blij met het koele water, met het ritueel, met het idee dat ik iets goeds voor mezelf had gedaan. Maar mijn lichaam dacht daar heel anders over. Misschien was het beter geweest om gewoon thuis te blijven. Het maakt me echt fucking onzeker. Wat is nu eigenlijk goed voor me? Hoe weet ik wanneer ik mezelf help, en wanneer ik mezelf overvraag? Waar ligt mijn grens?
“Het leren stellen van grenzen is een daad van zelfcompassie” – Toni Bernhard
Zelfzorg essentieel
Bij Toni Bernhard, die zelf een heftige chronische ziekte heeft, kwam het besef dat ze ziek was en haar leven moest aanpassen op een avond dat ze in het theater zat. Ze voelde zich overweldigd door de geluiden en de mensen om zich heen. Het was haast ondraaglijk. Tijdens de voorstelling besefte ze dat ze niet meer in staat was de dingen te doen die ze ooit vanzelfsprekend vond. Ze voelde zich uitgeput en doodziek; dat moment was een keerpunt voor haar – ze realiseerde zich dat ze niet langer dezelfde verwachtingen van zichzelf kon hebben. Dit was het moment waarop ze haar grenzen moest erkennen en inzag dat zelfzorg essentieel was voor haar welzijn, beschrijft ze in haar boek.
Noodkreet van mijn lichaam
Vorige maand bij de verjaardag van Joya had ik een soortgelijk moment. Na een uurtje socializen was ik compleet uitgeput. Ik hoorde niet meer wat mensen zeiden en kon niet meer helder kijken. Ik moest op bed gaan liggen. Het kostte me een half uur om dat toe te geven aan mezelf en om het vervolgens ook nog te vertellen aan de visite. Het was een enorme innerlijke strijd. ‘Het is gek dat je naar boven gaat, je kan het niet maken, je bent zwak…’ – al dat soort zelfkastijdingen. Gelukkig luisterde ik niet naar die stem, maar wel naar mijn lichaam. Dat lichaam dat op is, momenteel. Ik hoor de noodkreet – maar naar die noodkreet luisteren is echt nog een ander verhaal.
“The first step in healing is to recognize that we are telling ourselves a story — and then to ask, is this story serving freedom or suffering?”
— Tara Brach
Innerlijke verhalen
“Er zijn verhalen die we overnemen van onze cultuur, en er zijn verhalen gebaseerd op onze eigen persoonlijke geschiedenis. Sommige van die verhalen houden ons vast in beperkende overtuigingen en leiden tot lijden, terwijl andere ons naar vrijheid kunnen leiden.zegt Boeddhistisch leraar Tara Brach. Oftewel we vertellen onszelf voortdurend verhalen om grip te krijgen, om dingen goed te praten. Die verhalen vormen de basis van onze overtuigingen. Ook de maatschappij vertelt ons verhalen — bijvoorbeeld: je moet doorgaan, je moet sterk zijn. Maar nog hardnekkiger dan die breedgedragen woorden, zijn de verhalen die ik mezelf wijsmaak.
“Ik moet me beter voordoen dan ik me voel”, “Ik ben mijn ziekte”, “Ik ben niet goed genoeg”, of “Het is mijn schuld , zijn voorbeelden van een aantal van mijn verhalen en overtuigingen. Het zijn allemaal verschillende gezichten van hetzelfde diepgewortelde patroon: het verhaal dat kwetsbaarheid gevaarlijk is, dat het niet veilig is om mezelf helemaal te laten zien waardoor ik me anders voordoe dan wie ik ben, of wat ik nodig heb, en ik over mijn grenzen blijf gaan. Wél gaan fietsen, voetballen met een blessure, altijd maar ja zeggen tegen de kinderen of maar blijven doorwerken terwijl het eigenlijk niet gaat. We leven in een cultuur waarin kwetsbaarheid als zwakte wordt gezien en ik heb die denkwijze omarmt al vanaf mijn kinderjaren.
“Vulnerability is not winning or losing; it’s having the courage to show up and be seen when we have no control over the outcome.” – – Brené Brown, “Daring Greatly”
Tonen van kwetsbaarheid
Tara Brach zegt hierover: ‘Deze overtuigingen zijn vaak ontstaan in een vroege context waar liefde of veiligheid voorwaardelijk voelde. Ze vormen een kernverhaal dat zich blijft herhalen in allerlei vormen. Het is verbonden aan schaamte: het idee dat er fundamenteel iets mis is met jou. Al deze verhalen draaien om het vermijden van het tonen van kwetsbaarheid. Ze komen voort uit een diepere angst: als ik mijn ware gevoelens laat zien — als ik toe geef aan mijn grenzen, mijn verdriet, mijn onzekerheid — dan ben ik niet meer veilig, dan word ik afgewezen.”
Grenzeloos
In mijn geval een kleine Davey die keer op keer teleurstellingen meemaakte en onveiligheid ervaarde thuis waardoor hij zichzelf is gaan beschermen. Zo van, ik laat mezelf niet echt zien, want de omgeving is niet te vertrouwen. Waardoor ik ook grenzeloos ben geworden. “Want als je als kind hebt geleerd dat je veiligheid en liefde moet “verdienen” — door je aan te passen”, zegt Brach. “Dan leer je al vroeg je eigen grenzen negeren. Je richt je op wat de ander nodig heeft, niet op wat jij voelt of verlangt. Je leert pleasen, presteren of jezelf onzichtbaar maken. Dat lijkt beschermend, maar uiteindelijk raak je vervreemd van je eigen grenzen. Je zegt te vaak “ja” als je “nee” bedoelt. Je gaat maar door, ook als je lichaam allang signalen geeft.”
“Het automatisch onderdrukken van onze emotionele behoeften om de verbinding met anderen te behouden, is een diepgewortelde overlevingsstrategie — één die een hoge tol kan eisen van onze gezondheid.” – – Gabor Maté, “Wanneer het lichaam nee zegt”
Overlevingsstrategie
Mijn grenzeloze gedrag is dus altijd een overlevingsstrategie geweest. In een omgeving die niet veilig voelde, heb ik geleerd dat ik alleen verbinding kon houden door mezelf aan te passen aan de ander, te pleasen, sterk te zijn, geen ‘last’ te vormen. Mijn eigen behoeften en grenzen raakten op de achtergrond, omdat het tonen van kwetsbaarheid of het stellen van grenzen onveilig voelde. Door grenzeloos te zijn, probeerde ik onbewust afwijzing of conflict te vermijden en de liefde en erkenning te krijgen waar ik zo naar verlangde. Tegelijkertijd merk ik ook dat ik een muur optrek en alles zelf wil bepalen — een egocentrisch beschermingsmechanisme om veiligheid te voelen. Een illusie van veiligheid. Het lijkt een grens, maar het is geen gezonde grens; het sluit me eerder af dan dat het me beschermt. En ondertussen beweeg ik ook nog flexibel mee met de ander. Niet normaal vermoeiend. Daar is mijn lijf ook echt klaar mee, dat vraagt, juist door ziekte, om een heel ander verhaal. Om gezonde grenzen, rust, en eerlijkheid tegenover mezelf.
Er is ziekte aanwezig
Tja, maar hoe doe je dat dan, die verhalen loslaten? Volgens Tara Brach zit de bevrijding juist in het herkennen dat het verhalen zijn en geen waarheden over wie je werkelijk bent. Er is een verschil tussen:
- “Ik ben ziek” en “Er is ziekte aanwezig”
- “Ik ben zwak” en “Ik ervaar kwetsbaarheid”
- “Ik moet me beter voordoen” en “Ik mag zijn met wat er is”.
Met andere woorden: ik mag even naar boven gaan tijdens de verjaardag, ik mag me ziekmelden om te herstellen, ik mag online therapie volgen in plaats van dat hele eind te fietsen, ik mag nee zeggen. Het betekent: mijn grenzen herdefiniëren, er bewustzijn op zetten en accepteren dat ik ziek ben.
“Boundries are not a wall: they are a way to invite others in, while keeping yourself safe” – Dr Henry Cloud
Bewust ernaar kijken
Door bewust grenzen te stellen, creëer ik veiligheid in mijn lichaam, iets wat mijn darmen ten goede komt. Steff Beerenfenger, die een platform oprichtte voor mensen met Crohn en Colitis, verwoordde het raak in een vlog: “Overgave en acceptatie hebben ertoe geleid dat ik me veilig ging voelen in mijn lichaam. Door zonder oordeel bewust te worden van wat je voelt — pijn, vermoeidheid, ongemak — en dat volledig toe te laten in plaats van ertegen te strijden, geef je je lichaam het signaal dat het veilig is. Juist die overgave schept ruimte voor herstel en leven.”
Wat dus eigenlijk gewoon gaat over mindfulness.
Obsessief oplossingen zoeken
En hoewel dat helemaal in mijn straatje past natuurlijk, heb ik daar zelf nog steeds flink wat stappen in te zetten. Strijden? Dat kan ik als de beste. Maar loslaten en accepteren? Dat is wel een dingetje. Een andere hardnekkige overtuiging van mezelf is namelijk: “Ik moét en zal het probleem oplossen of de oorzaak vinden” Vanuit die drang blijf ik over mijn grenzen gaan.. Moet ik niet vaker naar de zee gaan? Dan voel ik me vast beter toch? Vaker mediteren? Een cursus compassie misschien? Nog gezonder eten? Of toch een acupuncturist? Nee wacht — een familieopstelling! Of een retraite dan? Ik ben eindeloos ambitieus als het gaat om mezelf helpen en het zoeken naar dé sleutel. ‘Wat als je nou eens stopt met zoeken Dave?’, vroeg een vriend van me gister ineens. Hij sloeg denk ik de spijker op de kop.
”You have to be where you are to get where you need to go”- Marsha Linehan
“Vaak denken we dat we constant moeten streven naar meer of beter, maar door te stoppen met zoeken, kunnen we ruimte creeren om onze grenzen te herkennen en te respecteren”, zegt Tara Brach. Het is oké om nee te zeggen en prioritair te zijn over wat goed voor ons voelt. Door grenzen te stellen en nee te zeggen, geef je niet alleen aan wat je wilt, maar ook wat je nodig hebt om je welzijn te waarborgen.”
Oefenen in ‘nee’ zeggen
Ik oefen nu in nee zeggen en dat is best lastig. Eergister wilde ik in de avond pertinent niet gestoord worden. Op een gegeven moment hoorde ik Joya enthousiast brullen. Mag ik wat laten zien papa? Ik dacht dat ze de handstand wilde laten zien of iets. Ik hield mijn poot stijf. “Nee”, zei ik ferm, “deur dicht!”. Zij huilen. Het voelde rot, maar ook goed om niet toe te geven. De volgende ochtend stond ze blij aan mijn bed, papa ik wilde gister laten zien dat mijn tand eruit was.” Toen dacht ik wel even, was dit wel de juiste keuze? Maar ik moest denken aan Toni Bernhard die oefent in gelijkmoedigheid en zichzelf vaak deze wijsheid herrinnert van de Thaise bosmonnik Ajahn Jumnian:
Wanneer mensen zeggen: ‘Ajahn, we gaan lekker een stukje wandelen’, dan ga ik mee. Als ze het niet vragen, ook goed. Ik verwacht niet dat een wandeling bevredigender is dan in mijn eentje zitten. Het kan buiten best warm zijn, of het waait. Als mensen me heerlijk voedsel brengen,geweldig. Als ze dat niet doen,geweldig. Ik moet toch op dieet. Als ik me goed voel is dat prima. Als ik ziek ben, is dat ook prima. Dat is een mooi excuus om te gaan liggen.
Of zoals Toni Bernhard zegt: ‘Wat er ook gebeurt, het is oké. De kunst is om het leven te nemen zoals het komt, zonder iets of iemand de schuld te geven, ook jezelf niet.’ Het herinnert mij eraan om vriendelijk te zijn voor mezelf en te accepteren dat grenzen stellen hoe dan ook oké is. Nee zeggen op het werk, nee tegen vrienden, nee tegen de kinderen. Ik besef nu pas dat nee zeggen betekent dat ik voor mezelf opkom, voor mezelf sta en voor mezelf zorg – hoe lastig dat soms ook is.”
“Je bent voldoende. Je bent goed genoeg. En dat is nooit iets dat je hoeft te bewijzen.”, Brené Brown
Niet naar het strand
“Wil je nog op het strand eten met elkaar, Dave?, vraagt Karin. Ze komt naast me zitten op de bank in de tuin. ‘Ik zou niets liever willen..’, zeg ik aarzelend en moet bijna huilen. ‘Maar ik weet niet of het verstandig is. Ik ga even een klein stukje fietsen om mijn energie te voelen, ok?’ De meiden zijn al enthousiast om te gaan. Op de fiets merk ik al snel dat ik totaal geen kracht heb. Met pijn in mijn hart, zeg ik thuis dat het niet gaat. Joya moet huilen. Mijn hart breekt. Ik leg uit dat mijn energiepotje leeg is. Ze begrijpt het niet helemaal, maar het is even niet anders. Ik bergijp haar ook. Als we na het eten toch nog even naar de speeltuin gaan en we op de step achter elkaar aan vliegen, zijn de tranen al lang weer verdwenen. Het geluk zit in het kleine.