Ben ik verslaafd
Of heb ik een verslaving
Is het een vaststaand feit
of in beweging?
Ben ik Dave
of is mijn naam Dave?
Is het mijn naamplaatje
of ben ik het die leef?
Ben ik verdrietig
of heb ik een verdrietig gevoel?
Wie zit er achter het stuur
en op de bijrijdersstoel?
Ben ik me bewust
of is er bewustzijn?
Is het allemaal echt
of is het maar schijn?
Voel ik me vrij
of is er weerstand?
Vind ik mijn weg of
raak ik verdwaald in ego-land?
Weerstand
‘Ik ben een fantastische vader’, verkondig ik met een luide stem. Terwijl ik het zeg voel ik mijn gezicht warm worden, mijn hart bonst in mijn keel. Ik reageer op de vraag of een verslaafde vader niet hetzelfde is als een vader die zijn gezin verlaat. Ik kijk een groepsgenoot aan die recht tegenover me zit, hij kijkt verbaasd, misschien wel teleurgesteld. ‘Dave’, zegt ie, ‘je zei zelf dat je jongste dochter onwijs naar je toe is gegroeid de afgelopen weken. Hoe anders was het daarvoor toen je nog dronk? Wat zeg je nou?’ Ik ben stil, en observeer de discussie die in de groep volgt, en observeer vooral mezelf. Ik voel heel veel weerstand. Wat gebeurde hier nou echt?
‘Resistance is futile’ – the borg
Ligt het aan hen of aan mij?
Afgelopen oktober ben ik 10 weken lang, 3 dagen in de week, ambulant behandeld voor alcoholverslaving bij Ready for Change (RFC) in Rotterdam. Na mijn diagnose colitis ulserosa besefte ik dat ik mijn leven moest veranderen. Eerdere pogingen om te stoppen of te minderen met alcohol op eigen kracht mislukten keer op keer. Ik had hulp nodig en vond die in groepstherapie bij RFC. De eerste weken voelden als een roze wolk: ik had meer energie, was vrolijk thuis en voelde me sterk en hoopvol. Af en toe was er wel wat weerstand tegen de aanpak van de behandelaren, maar ook daarin voelde ik me sterk, ik had immers al zoveel (spirituele) ervaring. Ik wist het beter! Na een week of vijf begon die overtuiging langzaamaan af te brokkelen. Na de zoveelste heftige discussie met een van de behandelaren, begon ik te twijfelen of het toch niet aan mij lag in plaats van aan hen.
The impact of ego on addiction recovery cannot be understated. When our ego is inflated, we resist change, unwilling to admit our mistakes and dismiss the support and guidance offered. We become trapped in a cycle of denial and self-deception, hindering our progress toward recovery.
Weerstandsdagboek
Ik vroeg advies aan een van de behandelaren en kreeg de tip een weerstandsdagboek bij te houden. Binnen no-time had ik een lijstje vol met situaties waarin ik weerstand voelde: weerstand in de trein terwijl ik telefonisch een vriend sprak en enorm bezig was met of mensen me hoorden, momenten van weerstand thuis waarin Karin mijn me-time verstoorde, Joya die zich voor de zoveelste keer omkleedde waardoor we te laat kwamen voor school, weerstand over het kopen van Sinterklaaskado’s, weerstand bij klusjes doen in huis. Man, ik kwam er achter dat ik boordevol vol weerstand zit.
Wapenen tegen het bewust worden
Maar wat is die weerstand eigenlijk? In het psychoanalytisch woordenboek staat: Weerstand speelt tijdens een psychoanalyse – maar ook daarbuiten – en er wordt mee bedoeld de inzet van de patiënt om zich te wapenen tegen het bewust worden van onbewuste motieven of fantasieën, en dus tegen beter worden. Sigmund Freud spreekt over het ‘compromis tussen de naar genezing strevende krachten en de genoemde krachten (in het onbewuste) die zich daartegen verzetten’ Wat zich tijdens de analyse als weerstand voordoet, kan ooit een nuttig coping mechanism geweest zijn. Weerstand – Psychoanalytisch Woordenboek
Muddy middle
In een podcast over sobriety (Soberful) hoorde ik ene Veronica Valli zeggen dat weerstand ontstaat als er afgeweken wordt van het bekende. Het ego vindt dat niet leuk, dat houdt juist van regelmaat. Ik zie ook vaak weerstand ontstaan in mijn mindfulnesstrainingen. Meestal na sessie 3, dan begint het bij mensen te wringen. De muddy middle noemen we dit. In oefeningen vraag ik deelnemers de weerstand juist te onderzoeken, wat voel je in je lijf, waar, welke gedachten en welk gevoel zit er aan gekoppeld. Voel je weerstand? Top! That’s where the magic happens, zeg ik dan vaak. Ik ken het zelf ook van retraites. De eerste paar dagen moet ik ‘ergens’ doorheen, ik vind het allemaal kut, de teacher, de mensen, ik projecteer mijn innerlijk onrust op mijn omgeving. Vaak duurt dat tot het punt dat ik moet huilen, dan breek ik er doorheen.
Als een schildpad in zijn schild
Nou zijn er natuurlijk verschillende gradaties van weerstand. Je kunt weerstand hebben tegen een huiselijk klusje of weerstand hebben tegen therapie. Hoewel het nogal uitersten zijn, zijn de symptomen redelijk hetzelfde. Een bodyscan doen in een mindfulness training is daarom een mooie oefening om met weerstand te trainen. Het is de wereld in het klein. Hoe weerstand zich bij mij uit is dat ik vaak eerst een lichamelijke reactie ervaar. Mijn hartslag gaat omhoog, krijg het warm, voel irritatie, span mijn lichaam onbewust aan en neem letterlijk en figuurlijk afstand van de situatie. Het is alsof ik een schildpad ben die terug in zijn schild kruipt. Vervolgens schiet er een shitload aan gedachten over de situatie door mijn kop, over hoe IK het anders wil, dat het niet gaat zoals IK wil of hoe IK het (in mijn hoofd) altijd gedaan heb, of hoe IK het zou willen. Ik probeer het te (over)analyseren. Mijn ego probeert zich staande te houden. Het is allemaal onderdeel van mijn coping mechanisme.
“You can’t tear the skin off a snake. It has to molt. It has to fall off naturally.”
Egocentrisch
Niks mis met een goed schild, want dit beschermingsmechanisme heeft me als kind erg geholpen. Door de onrust thuis probeerde ik als kleine Davey rust en veiligheid in mijn hoofd en lijf te creëren, door een eigen wereld te fantaseren en niet te hoeven voelen. Als het op mijn manier gaat, dan heb ik controle, dan is het veilig (zo redeneerde mijn onbewuste systeem waarschijnlijk). Het heeft ervoor gezorgd dat ik ondanks de shit met vooral veel plezier terug kijk op mijn jeugd, maar ook dat ik behoorlijk egocentrisch ben en een vrij overheersend en ongezond ego heb gecreëerd. Vandaag de dag gebruik ik dat schild nog steeds als ik weerstand voel en een situatie of een mening van een ander me niet zint. Het schild zorgt er echter voor dat ik uit contact ga met mijn gevoel. Ik word stil en trek me terug of ik ga juist schreeuwen, (tegen beter weten in) mijn mening verdedigen en provoceren. Mijn ego zet zich schrap. Precies wat er dus tijdens de behandeling veel gebeurde en in die laatste sessie.
Recognizing the signs of an inflated ego is crucial for overcoming it in addiction recovery. Some common symptoms include: Arrogance – Feeling superior to others and believing that we are above the challenges others face in recovery; Resistance to feedback – Rejecting constructive criticism and refusing to acknowledge our mistakes; Isolation – Avoiding support groups and distancing ourselves from individuals who can offer guidance and understanding; Defensiveness – Reacting defensively to suggestions or interventions, refusing to accept help; Lack of accountability – Blaming others for our addiction and refusing to take responsibility for our actions.
Een toneelspeler
In het big book van de AA las ik een interessant stuk over egocentrisme en eigenzinnigheid. Een leven gebaseerd op eigenzinnigheid kan nauwelijks een succes zijn. Op zo’n basis zijn we altijd in botsing met iets of iemand, zelfs als onze motieven goed zijn. De meeste mensen proberen te leven op eigen kracht. Elk mens is als een toneelspeler die de hele voorstelling in eigen hand wilt houden; die voortdurend bezig is het licht, het ballet, de decors en de rest van de spelers op zijn eigen manier te arrangeren. Als er maar niet afgeweken wordt van wat hij gearrangeerd heeft, als de mensen maar zouden doen wat hij wilde, dan zou de show fantastisch zijn.
Dave’s feestje
Het is Dave’s feestje, zeggen Karin en ik al jaren eigenlijk gekscherend over ons leven. Afgelopen maanden kwam ik erachter dat het eigenlijk helemaal niet zo grappig is, en vermoeiend. Ook terwijl ik mijn weerstandsdagboekje bijhield, merkte ik hoe erg dingen op mijn manier moesten. Waar ik zit op de bank, wat en hoe laat we eten. Wat we in het weekend doen, wat we op tv kijken. Echt doodvermoeiend eigenlijk. De groeiende alcoholverslaving van de afgelopen jaren heeft het zelfs erger gemaakt en nog meer aan het licht gebracht. Ik arrangeerde alles zo dat IK bier kon drinken en sport kon kijken. Elk weekend weer, en doordeweeks was ik zo vermoeid, dat alles ook op mijn manier moest, anders raakte ik overprikkeld.
Gedachten zijn geen feiten
Sessie twee van de mindfulnesstraining heet: gedachten zijn geen feiten. Persoonlijk vind ik dit een van de belangrijkste sessies van de training. Voor veel mensen (inclusief mezelf) is het echt een shock en openbaring als ze beseffen dat ze niet hun gedachten (ego) zijn en dat het niet (altijd) waar is wat je denkt. Ik dacht zelf dat ik dat wel aardig doorhad. Maar de afgelopen maanden ben ik er meer dan ooit achter gekomen dat ik echt volledig nog in mijn hoofd en/of ego geloof. Meermaals had ik bijvoorbeeld een discussie tijdens therapie over of ik nou een verslaving heb of dat ik verslaafd ben. ‘Ik ben niet mijn verslaving’, riep ik dan. ‘Ik ben toch ook niet hoofdpijn?’ Nadien kon ik daar uren over filosoferen in mijn kop. Juist het zo star vasthouden aan mijn mening was de fundering voor de muur die ik optrok, voor mijn weerstand.
‘The Ego is an exquisite instrument. Enjoy it, use it–just don’t get lost in it.’ – Ram Dass
Ego loslaten
Dat ik juist in die laatste sessie nogmaals in de weerstand ging, was eigenlijk wel heel mooi. Het was kenmerkend voor de strijd die ik heb geleverd en ook een teken dat ik nog lang niet verlost ben van mijn opgeblazen en ongezonde ego. ‘ Als jij jezelf te serieus neemt, heeft je ego de overhand’, las ik in een blog van Els van Steijn (schrijfster van De Fontein). ‘Hoe meer je je ego loslaat, des te meer laat je los wat niet waar is (waaronder je zelfbeeld, je aangenomen identiteit en je overtuigingen) waardoor jij meer bij jezelf komt.’ Meermaals tijdens de behandeling kon ik mijn overtuigingen op een gegeven moment wel loslaten, maar dat ging gepaard met veel emoties. Ik moest echt over mijn trots heenstappen, keer op keer. Fucking eng en kwetsbaar. Bijna niet te beschrijven. Alsof ik alles waar ik in geloofde moest loslaten, als een vrije val in een onbekend niemandsland.
Je ego is ondanks de ongemakken die het soms met zich meebrengt een nuttig voertuig om je in de wereld te kunnen bewegen. De kunst is een gezond ego te ontwikkelen, wat inhoud dat je een realistisch zelfbeeld hebt. Je omarmt zowel de goede als de slechte aspecten van jezelf.‘ – Els van Steijn
Te kort geschoten als vader
Vind je mij een goed vader? Vroeg ik aan Karin de dag na het incident bij Ready for Change. ‘Ik vind je een hele goed en liefdevolle vader, Dave.” Dat moest mijn ego natuurlijk even horen. Want als ik één ding dus geleerd heb afgelopen maanden, is hoe sterk mijn ego is, en hoe dat het nodig heeft om gezien te worden. ‘Het ego wil in essentie het beeld dat het van zichzelf heeft, bevestigen’, zegt Els van Steijn.’ De allergrootste angst is dat het ‘door de mand valt’ en overbodig blijkt te zijn. Het ego is bang om te verdwijnen en geen identiteit of vorm meer te hebben. Het ego voelt zich daarom onzeker en gaat zijn plek bevechten. Het overtuigt zichzelf dat het waar is wat het denkt, voelt en ervaart.’ In mijn geval dus o.a. gedachten als: Ik, een alcoholist, nee joh, bij mij valt het allemaal wel mee, ik drink alleen in het weekend en ik drink of snuif niet in de ochtend toch? Mijn hoofd vond altijd wel een excuus. Precies hoe IK mezelf ervan overtuigde dat IK een fantastische vader ben, en ik niet durfde te erkennen dat ik ook te kort ben geschoten als vader door de alcoholverslaving..
Weerstand gebroken
‘Sorry, jongens, ik moet terug komen op mijn woorden’, zeg ik als het even stil is geweest in de groep tijdens die laatste sessie. ‘Roepen dat ik een fantastische vader ben, was een provocerende reactie. Ik voelde me blijkbaar aangesproken en schuldig dat ik door mijn verslaving op veel momenten tekort ben beschoten als vader.’ Ik blijf even stil, om er aan toe te voegen: ‘Ik ben geen fantastische vader’. De groep is stil, ik kijk naar de grond en voel mijn hartslag vertragen, mijn lijf ontspannen en er verschijnt een glimlach op mijn gezicht. De weerstand is wéér gebroken.
: